چشم بیدار بهتره یا قلبهای بیدار؟
حضرت علی (علیهالسلام) می فرماید: «اِنْتِبَاهُ الْعُیُونِ لا یَنْفَعُ مَعَ غَفْلَةِ الْقُلُوبِ ؛ بیداری چشمها، فایدهای ندارد زمانی که قلبها در خواب باشند».
تنها ثروت یک انسان، قلب بیدار اوست و اساساً قرآن، انسانها را براساس بینش قلبهایشان به شش گروه زیر تقسیم میکند: 1- سنگ 2- کمتر از سنگ 3- حیوان 4- کمتر از حیوان 5- شیطان 6- مؤمن (انسان).
اساساً قلبی که بیدار نیست و ماهیت جنینی خود را در رحم دنیا باور نکرده و قادر به دیدن غیب و ارتباط با آن نیست، هیچ خیری برای انسان نخواهد داشت. چنین انسانی حتی با چشمانِ بیدار، باز هم نمیتواند حقایق را دیده و اندازهها و ارزشهای حقیقی را بشناسد. برای او، ارتباط و انس با غیب یک دغدغه نیست و اساساً غیب در زندگیاش تأثیری ندارد. چنین فردی در هر شأنی از شئونات دنیا که قرار داشته باشد (متدین باشد یا گنهکار، مهندس، کارمند، طلبه و…) باز هم غفلت بر قلب او غلبه کرده و در خواب به سر میبرد.
انسان بیدار کسی است که روز به روز بر حجم شادی و آرامشش افزوده میگردد و اساساً دستِ دنیا به او نخواهد رسید تا نفسِ آرامَش را تحت فشار قرار دهد.
بنابراین شئوناتِ دنیایی ما، هیچ ارتباطی با بیداری قلبمان ندارند. گاه یک فرد بیسواد، کاملاً بیدار است و یک فردی که جزء خواص میباشد در خواب. کما اینکه در طول تاریخ، بیشترین غافلان از خواص بودهاند. تنها زمانی انسان میتواند بر غفلت خویش غلبه کند که قلبش بیدار شده باشد، حال در هر شأن و مقامی که باشد، تفاوتی نخواهد داشت.
در فرمایش دیگری از امیرالمؤمنین (علیهالسلام) روایت شده: «سُکرُ الْغَفْله وَالغُرورِ اَبْعَدُ إفاقه مِنْ سُکرِ الْخُمُور؛ مستی غفلت و فریب، دیرتر از انسان دور میشود تا مستی شراب».
خودشیفتگیها و خودبرتربینیها که ناشی از غفلت و خوابزدگی انسانهاست به قدری مستیآور و توهمزاست که به راحتی از انسان دور نخواهد شد، تا جائی که امیرالمؤمنین (علیهالسلام)، دور نمودن مستیِ شراب را بسیار آسانتر از مستیِ خودشیفتگی میداند. کسی که تنها خود را برتر و بالاتر دیده و نسبت به آنچه که در نزد اوست، احساس فرح و برتری نسبت به دیگران دارد، باید بداند که در صورت بیدار نشدن، با باطن وحشتناکی به برزخ متولد خواهد گشت. چنین کسی به قدری، خود را بزرگ میبیند که در هر کجا که باشد با همه ناسازگار بوده و نمیتواند ایرادهای آنان را تحمل نماید. بیدار کسی است که هرگز خود را حتی از یک نفر نیز بالاتر نداند. همانگونه که پیامبر و امیرالمؤمنین (علیهمالسلام) و تمام اهلبیت (علیهمالسلام) به راحتی با همه انسانها حتی دشمنانشان ارتباط برقرار نموده و برایشان دعا میکردند.
غرور به معنای فریب خوردن و نشناختن قَدَرهای حقیقی است. غرور، به هم خوردن تعادلِ معشوقهاست. غرور فراموش کردن حقیقت لااله الا الله است، و شادی کردن و غمگین شدن برای آنچه که ارزشی ندارد.
استاد محمد شجاعی/بحث غفلت