لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ، وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِي لَشَدِيدٌ؛ انسان خدا را با اوصافش مي‌شناسد و با صفات او از او ياد مي‌کند، به‌خصوص يادي که با آگاهي توأم باشد. براي مثال وقتي که انسان احتياج به آمرزش دارد ياد رحمت خدا مي‌‌افتد و… . وقتي ياد خدا مي‌افتد به‌نوعي نعمت‌هاي خدا را به خاطر مي‌آورد.

اگر در هنگام ياد نعمت‌هاي خدا، فطرت انسان و انگيزه‌هاي فطري‌اش بيدار باشد، بي‌درنگ در مقام شکر خدا برمي‌آيد. اقتضاي فطرت حق‌شناسي اين است که انسان در برابر نعمت‌هاي الهي به صورتي عکس‌العمل نشان دهد و شکرگزاري کند. در احوالات ائمه اطهار صلوات‌الله عليهم اجمعين وارد شده است که در حالي که سوار بر اسب بودند، اگر ياد نعمتي مي‌افتادند يا نعمت خاصي به آن‌ها داده مي‌شد به نشانه شکر سر بر يال اسب مي‌گذاشتند، و اگر در حال راه رفتن بودند گاه به خاک مي‌افتادند و سر بر زمين گذاشته، خدا را شکر مي‌کردند.

خداي متعال چون مي‌داند اين شکر چه قدر در تعالي و تکامل روح ما و تقرب ما به خدا مؤثر است، مي‌خواهد اين عامل فطري را تقويت کند. براي اين منظور از راه‌هاي مختلفي انسان را تحريک به شکر مي‌کند؛ از جمله با بيان اين آيه شريفه که مي‌فرمايد: لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ. مفعول در «لَئِنْ شَكَرْتُمْ» محذوف است که «نعمتي» است، و در «لَأَزِيدَنَّكُمْ» تمييز محذوف است که از آن مفعول معلوم مي‌شود، و آن «نعمتاً» است؛ يعني اگر نعمت مرا شکر گزاريد، نعمتم را بر شما زياد مي‌کنم.» در برابر مي‌فرمايد: وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِي لَشَدِيدٌ؛ «کفرتم» يعني کفران نعمت کنيد. اما در اين‌جا نمي‌فرمايد: لَئِنْ كَفَرْتُمْ لأعذبنّکم؛ «اگر کفران نعمت کنيد قطعا عذابتان مي‌کنم»؛ در اين‌جا با تعبيري کريمانه مي‌گويد: «اگر کفران نعمت کنيد بدانيد عذاب من سخت است.»

خداي متعال چون مي‌داند که ياد او چه‌قدر روح انسان را تعالي مي‌بخشد و زمينه دريافت رحمت‌هاي بيشتري را براي او فراهم مي‌‌کند، با اين تعبيرات سعي مي‌کند انسان را وادار کند که هميشه در دلش به ياد خدا باشد و شکر نعمت‌هاي او را به جا آورد تا نعمت‌هايش براي او افزايش يابد.

علامه مصباح یزدی/۱۳۹۴/۴/۵

اگر انسان اين حقيقت را به‌درستي تصور کند که پاک‌بازترين عاشق‌هاي عالم، در عمق دلشان اين توقع هست که محبوب‌شان از آن‌ها يادي کند، آن وقت مي‌فهمد که غير از «اذکروني بالطاعة اذکرک بالثواب»، ياد ديگري هم هست و آن «اذْكُرْنِي‏ فِي‏ نَفْسِكَ‏ أَذْكُرْكَ فِي نَفْسِي» است. تعبير «نفسي» در قرآن تنها يک جا درباره خدا آمده است و آن جايي است که حضرت عيسي عليه‌السلام به خداي متعال عرض مي‌کند: تو آن‌چه در دل من هست مي‌داني، اما من آن‌چه در دل تو هست نمي‌دانم (تَعْلَمُ مَا فِي نَفْسِي و َلاَ أَعْلَمُ مَا فِي نَفْسِكَ6)؛ مسلما هيچ مخلوقي نمي‌تواند چنين علمي پيدا کند. هيچ کس جز خود خدا نمي‌تواند از نفس او – نفس به هر کدام از معاني‌اش که درباره خدا صحيح باشد – آگاه شود. آن‌جا مقام ذات الهي است که جز ذاتْ چيزي ديگر در آن راه ندارد. اگر خداي متعال نفرموده بود «أَذْكُرْكَ فِي نَفْسِي» کدام عقلي مي‌توانست اين را بفهمد؟! کدام مَلَکي مي‌توانست از دل خدا خبر دهد؟! هر کس از اين حقيقت با خبر شود از ناحيه خود خدا با خبر مي‌شود.

امام سجاد عليه‌السلام مي‌فرمايد: وَ أَنْتَ‏ الَّذِي‏ دَلَلْتَهُمْ‏ بِقَوْلِكَ مِنْ غَيْبِكَ؛ «تو با گفتاري از غيب خود، بندگانت را هدايت کردي.» حضرت تعبير «مِنْ غَيْبِكَ» را به‌کار مي‌برد. تا اين‌جا آن‌چه وعده داده شده بود از غيب نبود. هر چه بود اموري خارج از ذات الهي بود، اما اين‌جا مي‌فرمايد: تو از غيب خود به بندگان خبر دادي، به‌گونه‌اي که اگر نگفته بودي هيچ چشمي، هيچ گوشي و هيچ وهمي به آن نمي‌رسيد (از «بقولک» تا آخر «فيه حظهم» مانند جمله معترضه است).

حضرت به جاي «عقل» تعبير «وهم» کرده، زيرا وهم چيزهايي را تصور مي‌کند که عقل وجودش را محال مي‌داند. حضرت مي‌فرمايد: اگر تو نگفته بودي حتي وهم هم نمي‌توانست آن را تصور کند. آن حقيقت غيبي اين است که فرمودي «به ياد من باشيد تا من هم پيش خودم به ياد شما باشم.» براي انسان چه شرفي از اين بالاتر که خدايي از او ياد کند که عظمتش بي‌نهايت است؛ انساني که لَمْ يَكُن شَيْئًا مَّذْكُورًا.7 اين شرفي است که هر چه در مقابلش گذاشته شود رنگ مي‌بازد.

علامه مصباح یزدی /۱۳۹۴/۴/۵

حضرت علی (علیه‌السلام) می فرماید: «اِنْتِبَاهُ الْعُیُونِ لا یَنْفَعُ مَعَ غَفْلَةِ الْقُلُوبِ ؛ بیداری چشم‌ها، فایده‌ای ندارد زمانی که قلب‌ها در خواب باشند».

تنها ثروت یک انسان، قلب بیدار اوست و اساساً قرآن، انسان‌ها را براساس بینش قلب‌هایشان به شش گروه زیر تقسیم می‌کند: 1- سنگ 2- کمتر از سنگ 3- حیوان 4- کمتر از حیوان 5- شیطان 6- مؤمن (انسان).

اساساً قلبی که بیدار نیست و ماهیت جنینی خود را در رحم دنیا باور نکرده و قادر به دیدن غیب و ارتباط با آن نیست، هیچ خیری برای انسان نخواهد داشت. چنین انسانی حتی با چشمانِ بیدار، باز هم نمی‌تواند حقایق را دیده و اندازه‌ها و ارزش‌های حقیقی را بشناسد. برای او، ارتباط و انس با غیب یک دغدغه نیست و اساساً غیب در زندگی‌اش تأثیری ندارد. چنین فردی در هر شأنی از شئونات دنیا که قرار داشته باشد (متدین باشد یا گنهکار، مهندس، کارمند، طلبه و…) باز هم غفلت بر قلب او غلبه کرده و در خواب به سر می‌برد.

انسان بیدار کسی است که روز به روز بر حجم شادی و آرامشش افزوده می‌گردد و اساساً دستِ دنیا به او نخواهد رسید تا نفسِ آرامَش را تحت فشار قرار دهد.

بنابراین شئوناتِ دنیایی ما، هیچ ارتباطی با بیداری قلبمان ندارند. گاه یک فرد بی‌سواد، کاملاً بیدار است و یک فردی که جزء خواص می‌باشد در خواب. کما اینکه در طول تاریخ، بیشترین غافلان از خواص بوده‌اند. تنها زمانی انسان می‌تواند بر غفلت خویش غلبه کند که قلبش بیدار شده باشد، حال در هر شأن و مقامی که باشد، تفاوتی نخواهد داشت.

در فرمایش دیگری از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) روایت شده: «سُکرُ الْغَفْله وَالغُرورِ اَبْعَدُ إفاقه مِنْ سُکرِ الْخُمُور؛ مستی غفلت و فریب، دیرتر از انسان دور می‌شود تا مستی شراب».

خودشیفتگی‌ها و خودبرتربینی‌ها که ناشی از غفلت و خواب‌زدگی انسان‌هاست به قدری مستی‌آور و توهم‌زاست که به راحتی از انسان دور نخواهد شد، تا جائی که امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، دور نمودن مستیِ شراب را بسیار آسان‌تر از مستیِ خودشیفتگی می‌داند. کسی که تنها خود را برتر و بالاتر دیده و نسبت به آنچه که در نزد اوست، احساس فرح و برتری نسبت به دیگران دارد، باید بداند که در صورت بیدار نشدن، با باطن وحشتناکی به برزخ متولد خواهد گشت. چنین کسی به قدری، خود را بزرگ می‌بیند که در هر کجا که باشد با همه ناسازگار بوده و نمی‌تواند ایرادهای آنان را تحمل نماید. بیدار کسی است که هرگز خود را حتی از یک نفر نیز بالاتر نداند. همانگونه که پیامبر و امیرالمؤمنین (علیهم‌السلام) و تمام اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به راحتی با همه انسان‌ها حتی دشمنان‌شان ارتباط برقرار نموده و برایشان دعا می‌کردند.

غرور به معنای فریب خوردن و نشناختن قَدَرهای حقیقی است. غرور، به هم خوردن تعادلِ معشوق‌هاست. غرور فراموش کردن حقیقت لااله الا الله است، و شادی کردن و غمگین شدن برای آنچه که ارزشی ندارد.

استاد محمد شجاعی/بحث غفلت

قرآن، اولین نشانه‌ی انسان‌های بیدار را یقین به غیب معرفی می‌نماید: « الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ» (سوره بقره/آیه 3) و آن را لازمه‌ی هدایت می‌داند. برای رسیدن به بیداری، ابتدا باید به یقین رسید، چرا که تردیدها، ممکن است بعد از گذشت سال‌های طولانی و تلاش‌های مستمر در مسیر انسانی، تمام زحمات انسان را به نابودی کشانده و او را به سقوط برسانند. حذف تردیدها، عاملی مهم و اساسی در استحکام و ثبات قدم انسان در مسیر انسانی است. لذا بر همه ما واجب است که تمام تردیدها و سؤالات خود را با کارشناسان دینی دقیقاً و صریحاً مطرح نموده و آن را حل کنیم.

بیداری، زمانی حاصل می‌شود که انسان بهشت و جهنم را باور می‌کند، از بهشت انرژی دریافت کرده و با تلاوت آیات بهشت، برای ادامه حرکت قدرت گرفته و به شوق می‌آید. او آنقدر مشتاق بهشت است که به شوق آن به راحتی می‌تواند قلب خود را از گزند تمام آلودگی‌ها (کینه، عصبانیت، حساسیت، زودرنجی و …) در امان بدارد.

امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «الدُّنیا أصْغَرُ و أحْقَرُ وَ أنْزَرُ مِنْ أنْ تُطاعَ فیهَا الأحْقادُ؛ دنیا حقیرتر، پست‌تر و کمتر از آن است که در آن از کینه‌ها پیروی شود».

شناخت ماهیت دنیا و باور عظمت آخرت، لحظه‌ی آغاز بیداری انسان است. یک انسان بیدار، به محض ابتلا به یک گناه و یا یک آلودگی، مدتها از درد به خود پیچیده و هویت انسانی خود را در خطر می‌بیند.

تنها یک انسان بیدار است که درست در زمان خستگی و دلزدگی، با چند آیه از آیات بهشت به سر مستی رسیده و قدرت می‌گیرد.

کسی که نمی‌تواند از یاد خانواده آسمانی و انس با آنان لذت ببرد و اساساً اشتیاقی برای ارتباط با آنان ندارد، حتماً در خواب است و درک صحیحی از عالم هستی ندارد. برای چنین انسانِ توهم زده‌ای، آیات عذاب نیز تکان‌دهنده و بازدارنده از گناهان نخواهد بود.

بیداری، به معنای شناخت ارزش‌ها و قیمت‌های حقیقی است، نه باور آنچه که زائیده‌ی توهم انسان است. بنابراین مبتلایان به بیماری وسواس که به راحتی اندازه‌های حقیقی را بر هم زده و دائماً در شک و تردید به سر می‌برند، آگاه باشند که در حال پیروی از توهمات بوده و باید برای بیدار شدن، تلاش کنند.

استاد محمدشجاعی/بحث غفلت

لعن برخی از دشمنان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در مکانهای عمومی یا خصوصی چه حکمی دارد؟

این هم از جمله سوالهایی است که بارها پاسخش را شاید همه شما از خود مقام معظم رهبری شنیده باشید و همین اواخر بیشتر تأکید داشتند به خاطر این فتنه‌هایی که در جهان اسلام پیش آمده است و برادرکشی و مسلمان‌کشی بین برخی از مسلمانان و ضرری که برای جهان اسلام دارد و سودش را استکبار جهانی و صهیونیسم بین‌الملل می‌برد. بارها شنیده‌اید که ایشان فرموده‌اند به مقدسات سایر مذاهب توهین نکنید و توهین به مقدسات سایر مذاهب را حرام دانسته‌اند، به علاوه هر عملی که موجب تفرقه بین مسلمانان شود، ایشان آن را منع کرده‌اند و حرام دانسته‌اند، بنابراین مومنین از کارهایی که به هر حال سودی ندارد، بلکه ضرر دارد و موجب اختلاف و برادرکشی بین مسلمانان یا موجب وهن مذهب می‌شود یا به نحوی توهین به مقدسات سایر مذاهب اسلامی است، ان‌شاالله بپرهیزند که این عمل جایز نیست.

سوالی دومی که در اینجا مطرح شده این است که در این مجالس می‌شود شرکت کرد یا نه؟

یک وقت هست شما شرکت می‌کنید و آن منبری یا آن مداح را از این کار خودش باز می‌دارید - حالا با تذکر محترمانه که از این گفته‌های تفرقه‌انگیز بپرهیزد - این گاهی وقت‌ها لازم و واجب است، اما اگر شرکت شما این اثر را ندارد، بلکه مجلس چنین افرادی که تفرقه می‌اندازند تقویت می‌شود، بله گاهی وقتها شرکت در چنین مجالسی جایز نیست و باید پرهیز شود.

حجت الاسلام فلاح زاده