در آموزه ­های الهی و اسلامی، ملاک هایی را به انسان­ یاد داده اند که بتواند تشخیص بدهد چه‌کاری خوب است یا بد. خیلی­ ها در تضادهای مادی، گیاهی، حیوانی یا عقلانی قرار می‌گیرند و نمی‌توانند خوب تشخیص بدهند که چگونه رفتار کنند.

ممکن است به یک بخش توجه خوبی داشته باشند؛ ولی از بخش‌های دیگر غافل بمانند. مثلاً مردی ممکن است کسی باشد که خوب خدمت کند، ولی شادی و آرامش و عشق در زندگی‌اش نداشته باشد.

پس از کجا بفهمیم که این کار خیری که انجام می‌دهیم، واقعاً خیر است؟ این در هر کاری صادق است. مثل درست کردن غذا، تشکیل خانواده و غیره. مثلا برای بعضی‌ افراد ازدواج کردن حرام است. چون نمی‌توانند وظائف همسرداری یا تربیت فرزند را رعایت کند. در بخش علمی بعضی با گرفتن مدرک بالا اخلاق شان بدتر می­ شود. در معنویت هم گاهی داشتن یک حدی از معنویت برای فرد کافی است. بیشتر که جذب می کند، گرفتار عُجب می­ شود.  فقط کسانی ظرفیت معنوی دارند که وقتی ارتباطات غیبی دارند و اوج می­ گیرند، خودشان را بزرگتر و بهتر از دیگران ندانند.

معصومین علیهم السلام در اینجا به ما ملاک­ هایی می‌دهند تا بدانیم انتخاب‌های مان خوب است یا نه! تصمیماتی که می‌گیریم درست است یا نه! اگر در کاری شک و تردید و اضطراب داشتیم، چگونه برخورد کنیم؟ آیا آن را انجام بدهیم یا نه؟

اولین ملاک را نبی اکرم صلی الله علیه و آله به ما می‌دهند. حضرت می ­فرماید: «دَع ما یُریبُكَ إلى ما لایُریبُكَ؛ فَإِنَّ الخَیرَ طُمَأنینَةٌ و إنَّ الشَّرَّ ریبَةٌ= آنچه را كه در آن شك دارى، رها كن و به آنچه در آن شك ندارى، به آن چنگ بزن؛ زیرا خوبى، مایه آرامش است و بدى، باعث پریشانى و ناراحتى».

یکی از ملاک ­های خیر همین حس اضطراب و آرامش است. آنجائی که شاد و آرام هستی، خیر است. چون انسان با پاکی سنخیت دارد و خیر و شر بودن را می‌فهمد. بنابراین، سکون و طمأنینه، علامت خیر بودن است. ولی شک و تردید و ‌دلشوره علامت شر بودن است.

در روایت دیگری نیز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «البِرُّ من شرح له صدرک وَالإِثمُ ما حاكَ فی صَدرِكَ و أن افتاح النّاسُ= نیکی آن است که سینه‌ات بدان آرامش یابد و گناه آن است که در سینه‌ات خَلَجان کند. هرچند مردم درباره درست بودن آن کار برایت فتوا دهند».

دل ملاک خیلی خوبی است. وقتی می خواهی کاری را انجام بدهی، سینه ات برایش باز می شود. استقبالت خوب است. حس خوبی با او داری. ولی گناه دلت را به هم می‌ریزد و سینه‌ات تنگ می‌شود. خودت می‌فهمی که این‌یک مشکلی دارد. هرچند مردم یا صاحب‌نظران به تو بگویند کار خوبی است. مثل مد که فتوای ناس و جامعه است. شهرت‌ها فتوای زمانه هستند. اینکه همه‌جا عروسی یا جشن تولد زن و مرد می‌رقصند یا مختلط هستند. همه دارند این کار را می کنند، ما هم انجام بدهیم، دلیل بر درست بودن آن کار نیست.

پس گناه، دلت را مضطرب می‌کند، هر چند بقیه مردم بگویند این کار خوبی است. با جمع نمی ­توانیم جلو برویم. اگر در قلبت برای انجام کاری یا انتخابی یا فکری اضطراب یا دلشوره یا ناراحتی به وجود آمد، سراغش نرو.

استاد محمد شجاعی