ريشه ي همه ي خيالات سوء يك چيز است و آن اين كه جز خدا را منشأ اثر بدانيم و براي آن ها تأثير مستقل قائل شويم. البته معلوم است که براي رهايي از خيال سوء بايد از جهات مختلف برنامه ريزي کرد و مشکل به اين آساني حل نمي شود، اما اصل و ريشه ي آن را بدانيم تا إن شاءالله بتوانيم در تقويتِ توجه به خدا از يک جهت، و در دفع اطمينان به غير خدا از جهت ديگر، برنامه ريزي كنيم.

به اندازه اي كه انسان در قوه ي واهمه ي خود به غير خدا اصالت داد، به همان اندازه صورت هاي كاذب به عنوان عوامل تأثيرگذار ظاهر مي شوند و فکر ما را متوجه خود مي کنند. طبيعي است که توجه به غير خدا و منشأ اثر دانستن آن ها ذهن و فکر ما را متوجه خود مي کند و موجب مي شود تا قوه ي واهمه، صورت هايي مطابق توجه ما در ذهن ما بسازد. حال توجه به غير خدا، چه توجه به خودمان باشد و خودمان را کاره اي بدانيم، يا ساير افراد را، و چه توجه به وسايل و ابزارها باشد. اگر فقط خدا وسط باشد، به خودمان نگاه نمي كنيم تا خيالمان مشغول خودمان شود و هزاران صورت خياليه در رابطه با خودمان در ذهنمان ظاهر شوند.
حال اگر متوجه اين ضعف و نقيصه شديم، آن وقتي هم که اصالت را به خودمان مي دهيم از اين کار راضي نخواهيم بود و در عين توجه قوه ي واهمه به خود، آن را تصديق نمي کنيم و به دنبال آن راه نمي افتيم و لذا قوه ي واهمه در عيني که از بين نمي رود، تقويت هم نمي شود تا خيالات واهي به عنوان حقيقت، همه روح و روان و قلب ما را اشغال کنند
اگر از مشغوليات ديروز ناراحت شده باشيد و متوجه شويد علتش توجه به خود است، وقتي دوباره عامل غفلت آمد، دلي که متوجه اصالت حق است، به راحتي به دنبال آن راه نمي افتد، در اين حال نه تنها خيالات تقويت نمي شود، آرام آرام ضعيف هم مي گردند، از آن طرف معارف توحيدي و عرفاني و روايات اخلاقي و دعا و نماز و نيايش، همه و همه کمک مي کنند که خيالاتِ واهي نه تنها تقويت نشوند، ضعيف و ضعيف تر شوند و انسان بتواند خود را به کمک معارف قلبيه و اخلاق فاضله از دست خيالاتِ واهي آزاد کند. خيالات سوء پس از مدتي مي روند ولي دوباره مي آيند. حال اگر شما تمرين لازم را نسبت به دفع آن ها داشتيد کمي مي مانند و مي روند، بنا نيست شيطان دست از سرکشي بردارد، بنا است ما تحت تأثير وسوسه هاي او قرار نگيريم. همين که به دنبال وسوسه هاي او راه نيفتيم و با نور شريعت الهي خود را کنترل کنيم، به خودي خود يک نوع پيروزي است.

کار روي روح، غير از كار روي جسم است؛ من اگر بخواهم اين ليوان را بردارم با يك اراده دستم را دراز مي کنم و برمي دارم، اما اگر كسي که معتاد به سيگار است بخواهد ميل خود را به سيگار از بين ببرد و سيگار نكشد نمي تواند با يک اراده آن کار را تمام کند، بايد مدت ها جهت ميل و ذهن خود را نسبت به آن تغيير دهد تا در نهايت به ترک آن موفق شود، روزها و ماه ها بايد با خودش كَلَنجار برود. كار هاي روحي، با جهت گيري روح و اراده هاي مستمر عملي مي شود و در همين راستا است که عرض مي كنم؛ چيزهاي مهمِ واقعي بايد آرام آرام براي شما مهم بشود، تا تصورات و تخيلاتِ امور وَهمي نتوانند شما را تا آخر به دنبال خود ببرند.
اگر شما نسبت به کسي کينه داشته باشيد بعد بفهميد دزدي هم كرده است، وقتي شيطان در نمازتان دزدي او را به يادتان مي آورد، حسابي حال مي آييد، مي گوييد: چشمش كور شود، آدم نبود، يک مرتبه متوجه مي شويد «السلام عليكم» نماز را هم گفتند و نماز تمام شد، اما هنوز شما آن خيال را دنبال مي کنيد، چون آن خيال برايتان مهم بود، و طبيعي است که اگر چيزي براي انسان مهم باشد نمي تواند از آن دل بکند، اما اگر آنقدر ياد خدا برايتان مهم بود که هر مهم ديگري به حاشيه رفت، ديگر وقتي آن خيال آمد نمي تواند شما را به سوي خود ببرد، همين که ملائکه با الهام خود ما را متوجه نماز و ياد خدا کردند، به خود مي آييم، ولي اگر شدتِ توجه ما به آن خيال زياد بود اصلاً متوجه الهام ملائکه هم نمي شويم. 

وقتي ياد خدا در درجه ي دوم قرار گيرد، هر فکر و خيالي ما را به دنبال خود مي برد و لذا وقتي تذكرات روحاني ملائکه آمد، آن قدرت را ندارند كه خيالِ آمده را عقب بزنند.
پس بايد برنامه ريزي كنيم و آرام آرام برسيم به اين كه همه کاره ي عالم خدا است. براي رسيدن به چنين حضوري معارف توحيدي و حکمت صدرايي و عرفان نظري کمک مي کنند تا عقل و قلب قانع شوند که موجودات عالم عين تعلق به حق اند، و چون وجودشان از خدا است، تأثيرشان نيز از خدا است، 

مي رسيم به جايي که دل مي فهمد، خدا رزّاق است، خدا مُحيي است، خدا مُميت است، وقتي اين معارف آرام آرام و از طريق برنامه به دل رسيد، در ابتدا خيالات اگر مقاومتي هم بکنند، نمي توانند پايدار بمانند و همواره ضعيف و ضعيف تر مي شوند، به طوري که به راحتي مي توانيد آن ها را عقب بزنيد، پس از مدتي ديگر کمتر به سراغتان مي آيند، بعد ديگر نمي دانم چي مي شود. فقط مي دانم اگر انسان از خيالاتش آزاد بشود، تمام بهشت ها در قلبش شعله مي كشد.

 منبع: ادب خیال عقل قلب