پازل زیبای اندیشه دینی

تا به حال دیده‌اید شخصی در جنسیت حیوانی خود شک کند؟ هیچ انسانی به آن شک نمی‌کند و با یقین به ماهیت آن، اعمال متناسب با آن را انجام می‌دهد. به عنوان مثال رفع تشنگی با آب است و انسانی که عطش دارد به اشتباه غذا نمی‌خورد و با شناختی که از نیازهای حیوانی خود دارد، بدون اشتباه عمل می‌کند.

طبق اصل اصالت تخصص، هر سیستم در چهار مرحله تعریف، راه‌اندازی، بهره‌برداری و اصلاح و تعمیر به سازنده و نمایندگی‌های مجاز معرفی شده از سوی سازنده مراجعه می‌نماییم. سیستم وجودی انسان نیز از این قاعده مستثنی نمی‌باشد و چاره‌ای جز رجوع به آفریدگار که کسی جز الله نیست، نداشته و مجاب به اطاعت از نماینده ایشان (معصومین «علیهم السلام») می باشد. باور این حقیقیت که بدن، امانت الهی و وسیله‌ای برای آزمایش او است و منِ حقیقی، روحی است که خداوند متعال در او دمیده است؛ و این روح تنها زمانی آرام می گیرد که به اصل خویش برگشته و با او یکی شود، انسان را به آرامش می‌رساند: إنا لله و إنا إلیه راجعون.

باور این معنی، باور غیب است؛ باور الله و برنامه ریزی برای برگشت. باور این حقیقت معنی زندگی است و آرامش در فهم این معنا. هر نفس مژده وصل یار است، اینگونه معشوق‌های دنیا رنگ می‌بازد و معشوق اصلی رخ می‌نماید؛ زندگی بدون غیب رها شدن بدون پشتیبان در عالمی محدود با فطرتی بی‌نهایت طلب است و تنها مسیر عبور از جهنم دنیا مسیری است که با نور حق و اهل بیت روشن شده است.

بودن در مسیر اشتباه، همت و هزینه زیادی از انسان می‌گیرد و در این مبارزه، اصطکاک با انسان‌هایی که همه مانند تو، بی‌نهایت را در ماده می‌جویند، بسیار زیاد و آزار دهنده است. آرمان‌ها و آرزوها متفاوت می‌شود و دغدغه‌های بخش حیوانی و عقلی مجالی برای بخش فوق عقل نمی‌گذارند. انسان مال خدا و فرزند محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و آل او است. عشق انسان به پدران آسمانی و دلبستگی به آنها، تعلقات دنیایی مانند همسر، فرزند، مال و … را جهت‌دار و آخرت‌ساز می‌نماید. این قدرتی عظیم برای رویارویی با مصائب و گذر از مصیبت را در کالبد انسان می‌نشاند و همت او را تا بلندای جاودانگی پرورش می‌دهد. آنگاه انسان همه مصائب و سختی‌ها را با مژده کفاره گناه، توشه برزخ و درجات آخرتی پشت سر می‌گذارد. در این زاویه دید، تلاش برای کسب روزی، همسرداری، تربیت فرزند و … همه شیرینی و عبادت است و عبادت غذای روح بی نهایت‌طلب و فطرت آرام فضایی برای پذیرش غصه، عصبانیت، بداخلاقی، زودرنجی و حساسیت ندارد.

استاد محمد شجاعی

شک مسأله بسیار مهمی است. انسانی که شک و تردید بر او حاکم است می‌بایست تنهایی بسیار زیادی را تحمل کند. انسان در هر نقطه از ارتباطاتش یقین نداشته باشد، دچار خسران می‌شود.

یکی دیگر از بدترین آثار شک، عدم تعادل شخصیت است. اطمینان خاطر و قدرت تصمیم گیری، تحت الشعاع یقین انسان است که بدون آن، دچار تزلزل گردیده و موجبات آزار خویش و اطرافیان را فراهم می نماید.

عدم شناخت حقیقت انسان عامل صدور شک از طرف اوست. انسان بدون شناخت مفهوم غرایز باطنی، کشش‌های ماورالطبیعه و بی‌نهایت طلبی خویش سرگردان می شود و نمی‌داند از کجا آمده، برای چه آمده و به کجا می‌رود؛ او خود را محدود به جنسیت و غرایز حیوانی خود می‌نماید؛ شروع خسران از این تفکر نابجاست و تاوان آن را بخش انسانی و کودک عزیز روان می پردازد. او کشش‌های آسمانی و ملکوتی خود را با رفتن به مسجد، حرم‌های مقدس، خواندن نماز، شعر، موسیقی، هنر و یا شرکت در جلسات مذهبی آرام می‌کند ولی در تمام این حالات روحانی نیز خود را یک زن یا یک مرد می‌داند؛ که می‌خواهد بخش متعالی خود را ارضا نماید. در حالیکه این ظواهر مقدس زمانی ارزش می‌یابد که انسان با علم به خویش و هدف از خلقت خویش به آنها دل می‌دهد نه تن. او دیگر با بدن زمینی خود مشغول به انجام اعمال معنوی نیست که دل او در حرم خدا صیقل می‌یابد. معضل عرفان‌های کاذب نیز از همین نقطه سرچشمه می‌گیرد و اشخاص، خود حقیقی خویش را در سراب می‌جویند.

استاد محمد شجاعی

«… و جعل الهمّ و الحزن فی الشک و السّخط»

کسی که در حقیقت انسانی خویش شک دارد، همّ و غمش افزون می‌گردد. «همّ» به تلاشی اطلاق می‌گردد که به امر خاصی اختصاص می‌یابد. چنین انسانی دائماً در حال تلاش است، اما برای رشد در بخش حیوانی؛ از همین رو، روز به روز، بر میزان فشارها و استرس‌های او افزوده می‌گردد و به جایی راه نمی‌یابد. انحصار غم‌ها و هم‌های انسان در حیطه بخش حیوانی، سبب ناتوان ماندن بخش انسانی او و دور شدن از کانون شادی و آرامش می‌گردد. لذا هر چه بر میزان موفقیت او در بخش حیوانی افزوده می‌گردد، نارضایتی‌ها و اضطراب‌های او نیز بیشتر می‌شود. بنابراین، شک در حقیقت انسانی، در نهایت به نارضایتی از وضعیت موجود انجامیده و رنگ آرامش را از زندگی فرد سلب خواهد نمود.

خودشناسی و شناخت حقیقت انسانی، انسانها را به سمت کسب دارایی‌های درونی پیش برده و بر حجم رضایت، شادی و آرامش او می‌افزاید. هوشیار باشیم که فقر بخش درونی، با هیچ ثروتِ بیرونی قابل جبران نخواهد بود. با چنین فقری، افزایش سطح سرمایه‌های بیرونی، تنها اضطراب آور می‌باشد.

پس این دو نکته را هرگز از خاطر نبریم:

1- رضا و یقین دو رمز آرامش در زندگی انسان‌اند؛ برای رسیدن به آنها تلاش کنیم.

2- تردید و نارضایتی دو عامل سلب آرامش از قلب انسانها می‌باشند؛ از آنها فرار کنیم.

امام صادق «علیه‌السلام» می‌فرمایند:

«… جعل الرّوح و الرّاحه فی الیقین و الرّضا، و جعل الهمّ و الحُزن فی الشّک و السّخط؛ خوشی و آسایش در رضا و یقین است و غم و حزن در شک و ناخرسندی است.»

امام صادق «علیه‌السلام» دو عامل رضایت از خداوند و یقین به او را عامل آرامش قلب انسان می‌داند. ایشان در روایتی دیگر نارضایتی از عمل و یا دستورات خداوند را کمترین درجه شرک می‌داند. خوب است بدانیم که نارضایتی از خداوند ریشه در عدم شناخت خود حقیقی‌مان دارد. کسی که خود حقیقی‌اش را می‌شناسد، می‌داند که ربّ العالمین، بیشترین محبت را نسبت به بندگانش داشته و تمام رفتارهای او با انسان و یا قوانین وضع نموده برای او، تنها برای تربیت او به بلندای ابدیت است. هنر ما در این است که اجازه دهیم خداوند همانگونه که صلاح می‌داند ما را ربوبیت نماید.

شرافت و لیاقت هر انسان به مربی‌هایی است که برای خویش بر می‌گزیند. هوشیار باشیم که به کمتر از الله برای تربیت خویش رضایت ندهیم. کسی که خود حقیقی‌اش را می‌شناسد، جز از الله و نمایندگان او (معصومین علیهم‌السلام) سبک زندگی‌اش را دریافت نمی‌کند. او از هیچ فعلی از افعال خداوند ناراضی نبوده و همه افعال او را از دریچه مهرش می‌داند. او یقین دارد که تمام اتفاقات و حوادث زندگی‌اش در نهایت، به نفع بخش انسانی او خاتمه خواهد یافت، لذا تمام از دست دادن‌ها و فقدان‌های زندگی‌اش را پس اندازی برای آخرتش می‌داند. خداوند در نگاهِ انسان راضی، هرگز زیر سؤال نخواهد بود. در دایره‌ی لغاتِ او، کلمه‌‌ی ای کاش جایی ندارد. چرا که او یقین دارد در مملکت پروردگاری زندگی می‌کند که ظلمی از این ربّ بر او صادر نمی‌گردد:

«سبحان الذّی لا یعتدی علی اهل مملکته»

او «ایّاک نستعین» را باور دارد. به همین دلیل در تمام احوال به نیرویی دلخوش است که می‌تواند از او یاری بگیرد و با آن شاد و آرام است.

او الله را خوب می‌شناسد، لذا مستقیماً از او رحمت و عاطفه دریافت نموده و بی‌توقعِ جبران به دیگران عاطفه پرداخت می‌نماید.

اساساً هر چه انسان از الله راضی‌تر است، نشان می‌دهد که شناخت او از پروردگارش بیشتر است. در این صورت خداوند نیز از او راضی‌تر خواهد بود.

استاد محمد شجاعی

قدم اول در کسب آرامش؛ خودشناسی است

خودشناسی کلید سعادتِ بشر است. انسانی که خود حقیقی‌اش را نمی‌شناسد، قادر به آرام نگه داشتن خود نخواهد بود. معمولاً ناآرام‌ترین انسانها کسانی هستند که از نظر شرایط محیطی، از بیشترین سطح امکانات برخوردارند. این فرمول اساسی را که در نظام طبیعت برقرار است فراموش نکنیم؛ هر چه سطح آسایش و رفاهِ محیطی در انسان بالاتر می‌رود. از سطح آرامش او کاسته می‌گردد. اما انسانی که خود حقیقی‌اش را شناخته و با توجه و رسیدگی به نظام درونی خود، به روحی قدرتمند و آرام دست می‌یابد، به راحتی قادر به مدیریت خود در شرایط گوناگون و حفظ آرامش درونی خویش در تمام فراز و نشیب‌های زندگی می‌باشد. انسانها بدون شناختِ ساختار نفس خود، حتی در شرایط کاملاً ایده‌آل و مرفّه بیرونی نیز به آرامش نخواهند رسید. بدون خودشناسی، تمام امکانات و موفقیت‌های بخش بیرونی، نه تنها به آرامش در وجود انسان منجر نمی‌شود، بلکه گاه به بیماری‌های روحی، طلاق‌ها، خودکشی‌ها و … می‌انجامد.

بنابراین اولین قدم برای داشتن قلب آرام، شناخت می‌باشد. در آموزه‌های دینی اسلام تمام قوانین و فرمولهای مربوط به آرامش در اختیار انسانها قرار داده شده است، تا آنها را قدم به قدم به سوی کسب قلبی آرام، هدایت نماید.

معصومین «علیهم‌السلام»، به عنوان تنها مظاهر علم الهی، به ساختار نفس انسان کاملاً احاطه داشته و اطلاعات لازم را در تمام ابعاد وجودی او در اختیار دارند. به گونه‌ای که کاملترین، دقیق‌ترین و عالی‌ترین سخنان در خصوص راههای کسب آرامش، از وجود مقدس آنان بر جای مانده است.

استاد محمد شجاعی
موسسه منتظران منجی