وَ إِیَّاكَ وَالتَّسْوِیفَ فَإِنَّهُ بَحْرٌ یَغْرَقُ فِیهِ الْهَلْكَى وَ إِیَّاكَ وَ الْغَفْلَةَ فَفِیهَا تَكُونُ قَسَاوَةُ الْقَلْبِ وَ إِیَّاكَ وَ التَّوَانِیَ فِیمَا لَا عُذْرَ لَكَ فِیهِ فَإِلَیْهِ یَلْجَأُ النَّادِمُونَ؛1
امام باقر صلوات‌الله‌علیه به جابربن‌یزیدجعفی فرمودند: «زینتی كه خدا دوست دارد، صداقت است و برای این‌كه خدا تو را دوست بدارد سعی كن در حركت خود سرعت داشته باشی!» در مقابل سرعت در انجام كار، سه فرض تصور می‌شود: یكی این‌كه انسان انجام كار خیر را پشت گوش بیاندازد و دائماً امروز و فردا كند. مثل کسانی که هر گاه صحبت از توبه می‌شود در دل می‌گویند: «هنوز زود است. اول این كار را تمام كنیم؛ بعد توبه می‌كنیم!» نتیجه این پشت گوش انداختن‌ها هم این می‌شود كه یا مانعی پیش می‌آید یا اجل می‌رسد و كار انجام نمی‌گیرد. اسم این حالت كه انسان دائماً امروز و فردا می‌كند «تسویف» است. كلمه تسویف ظاهرا از سوف گرفته شده است. در زبان عربی سوف یعنی «به زودی». تسویف یکی از دام‌های بزرگ شیطان است كه اگر كسی در این دام بیافتد نجات پیدا نمی‌كند و به هدف خود نمی‌رسد.
حالت دیگر غفلت است؛ یعنی امور دنیا انسان را اصلا از انجام کار خیر غافل كند. در حالت تسویف انسان توجه دارد كه باید این كار را انجام دهد، اما امروز و فردا می‌کند. حالت دوم این است كه انسان غافل شود از این‌که چنین تكلیفی هم دارد.
حالت سوم این است كه انسان، هم توجه دارد و هم می‌خواهد که اقدام كند، اما خیلی با سستی و بی‌حالی سراغ کار می‌رود. وقتی انسان خیلی به کاری علاقه ندارد بسیار با سختی و سنگینی آن را انجام می‌دهد. هنگامی که پدر به فرزندی که در انجام تکالیف سستی می‌کند می‌گوید: «برو مشقت را بنویس!» قبول می‌کند ولی خیلی با بی‌حالی و سستی سراغ کیف مدرسه‌اش می‌رود و کلی طول می‌کشد تا کتابهای خود را بیرون آورد و … . گاهی انسان به خاطر عذری سستی می‌کند. مثلا مریض است و توانایی انجام کار را ندارد. این شخص بعدا می‌تواند هم در مقابل دیگران عذر بیاورد هم خود را قانع كند كه من اگر محروم شدم به این علت بود که نمی‌توانستم.

حضرت آیت الله مصباح یزدی رحمت الله علیه

مؤمن حسود، منافق و کفار

خداوند در سوره مطففین قسمتی از دشمنی کفار را شرح داده ­اند: إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا كَانُوا مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَكُونَ/ وَإِذَا مَرُّوا بِهِمْ یَتَغَامَزُونَ/ وَإِذَا انقَلَبُوا إِلَى أَهْلِهِمُ انقَلَبُوا فَكِهِینَ/ وَإِذَا رَأَوْهُمْ قَالُوا إِنَّ هَـؤُلَاءِ لَضَالُّونَ/ وَ مَا أُرْسِلُوا عَلَیْهِمْ حَافِظِینَ/ فَالْیَوْمَ الَّذِینَ آمَنُوا مِنَ الْكُفَّارِ یَضْحَكُونَ/ عَلَى الْأَرَائِكِ یَنظُرُونَ/ هَلْ ثُوِّبَ الْكُفَّارُ مَا كَانُوا یَفْعَلُونَ». (آیات 29 الی 36)

همانا (در دنیا) بدکاران بر اهل ایمان می‌خندیدند. و چون به آنها می‌گذشتند به چشم طعن و استهزا می‌نگریستند. و چون سوی کسان خود باز می‌گشتند به سخن مزاح و فکاهی (به نکوهش نماز و طاعت مؤمنان) با هم تفریح می‌کردند. و چون مؤمنان را می‌دیدند می‌گفتند که اینان به حقیقت مردم گمراهی هستند. در صورتی که آن بدان را موکّل کار و نگهبان اعمال مؤمنان نفرستاده بودند (تا بدین سخنان پردازند). پس امروز هم اهل ایمان به کفار می‌خندند. در حالی که بر تختها (ی عزت تکیه زده و دوزخیان را) مشاهده می‌کنند. آیا کافران به نتیجه افعال زشتی که می‌کردند رسیدند؟

نفس أماره

انسان یعنی بخش فطری با بخش طبیعی درگیر است، می ­گوید: زیر بار دین و واجبات نرو بخش انسانی قبول نمی­ کند. می خواهد راحتی زمینی داشته باشد. این منازعه بین نفس و فطرت یک منازعه زیباست که همیشه به زندگی طراوت و شادابی هیجان می­دهد.

شیطان

«إِنَّ كَیْدَ الشَّیْطَانِ كَانَ ضَعِیفًا؛ (و از آنها بیم و اندیشه مکنید) که مکر و سیاست شیطان بسیار سست و ضعیف است». (سوره نساء/آیه 76)

استاد محمد شجاعی

رسول الله صلی الله علیه و آله فرمودند: «الْمُؤمن بَین خَمْسَة شَدَائِد: مُؤْمِنٍ یَحْسُدُهُ وَ مُنَافِقٍ یُبْغِضُهُ وَ کَافِرٍ یُقَاتِلُهُ وَ شَیْطَانٍ یُضِلُّهُ وَ نَفْسٍ تَنازعُه؛ مؤمن با پنج گرفتاری دست به گریبان است: مؤمنی دیگر که به او حسادت می ­ورزد، منافقی که با او دشمنی می­ کند، کافری که با او می­ستیزد، نفسی که با او کشمکش دارد و شیطانی که برای گمراهی اش می کوشد.

دنیا باشگاه مؤمن است و این پنج شدت باعث افزایش قدرت انسان می­ شود. مشکلات زندگی و شکست­ها همه قدرتی برای رسیدن به الله است. کسی که در یک باشگاه ورزشی ثبت نام می­ کند هزینه و وقت خود را صرف می­ کند تا به آمادگی بدنی لازم برسد و برای رسیدن سختی زیادی را متحمل می­ شود. بدون گذران این سختی، مهارتی کسب نمی شود. مادر کانون مهربانی است ولی وقتی فرزندش به سن هفت سالگی می ­رسد بدون هیچ دلسوزی از خود جدا کرده و راهی مدرسه می نماید. خداوند نیز برای تحصیل بندگانش برنامه ریزی نموده و عواملی برای رشد او در دنیا قرار داده است.

استاد محمد شجاعی

آرامش برای کسی است که کانون آرامش را در وجود خود بیابد. انسان می ­بایست بخش­ های طبیعی و فطری را از هم تفکیک نموده و بخش طبیعی را تحت حاکمیت بخش فطری قرار دهد. با حاکمیت فطرت، انسان فقط با خدا معامله می کند و از تمام کارهای دنیا منفعت آخرتی می­ گیرد. کسب روزی حلال، همسرداری، تربیت فرزند و … از حیطه بخش های طبیعی خارج شده و رنگ الهی می­ گیرد. و اینگونه شد که آسیه توانست از فرعون سود آخرتی گرفته و تا الله اوج گیرد. تحمل مرارت ­های دنیا و اطرافیان آسان شده و این موجبات آرامش را فراهم می­ نماید. این انسان شبیه خداوند شده و اسم مبدل حق تعالی در او فعال شده است. تمام ناهنجارهای جامعه، خانواده و اطرافیان را تبدیل کرده و به واسطه این تبدیل، اوج می­ گیرد. از دنیا مرکبی برای آخرت ساخته و شادی و آرامش او روز به روز افزایش می­ یابد.

یادمان باشد به زودی وارد شرایط زیستی برزخ می­ شویم و برای استفاده از شرایط زیستی آن، باید ابزار آن را از دنیا با خودمان ببریم؛ مانند جنین که ابزار دنیای خاکی را در رحم مادر تهیه می­ کند، دست، پا، شش و بسیاری از اندام ­های دیگر در رحم مادر به آنها نیازی ندارد و برای زندگی دنیا می سازد.

استاد محمد شجاعی

«مَن أحَبَّ قَوما حُشِرَ مَعهُم؛ خدا انسان را با معشوق هایش محشور می کند».

در روز قیامت خداوند به حجم عبادات انسان­ها، آنان را دسته بندی نخواهند کرد، میزان در آن روز، دل است و معشوق هر انسان، گروه او را مشخص خواهد کرد. نماز، روزه، حج، … ملاک نیست، ارتباط قلبی و انس با ابدیت و خانواده آسمانی تعیین کننده است. حضرت می ­فرمایند: اگر شما تمام عمرتون را روزه بگیرید یا تمام عمر را نماز بخوانید بین رکن و مقام کشته شوید (شهید شوید) خداوند شما را با معشوق­ هایتان محشور می­ نماید.

انسان هر روز بارها از خداوند می­ خواهد که او را در راه انبیا، صدیقین، شهدا و صالحین قرار دهد ولی در زمان انتخاب الگو آن را در اینترنت و ماهواره جستجو کرده و برخی دیگر زندگی یک شاعر، فیلسوف، ورزشکار یا هنرپیشه را سرمشق خود قرار می­ دهند. قیمت هر انسان به مربی اوست، هر اندازه شخصیت استاد و مربی او بزرگتر باشد، شخصیت او بزرگتر خواهد شد.

استاد محمد شجاعی