شناخت وسعت نفس، سود و زيان انسان درست روشن مي شود و مدارج صعود آن معلوم مي گردد. قرآن مي فرمايد: «هُوَ الَّذي خَلَقَ لَكُمْ ما فِي الاَرْضِ جَميعاً»

خداوند آن کسی است که آنچه در زمين خلق شده، همه و همه را براي تو خلق كرده به این معنی که عالم برای انسان است و نه انسان برای عالم تا خود را صرف دنیا کند. پس محور اصلي حركت انسان، در مسير نفس اوست و آنچه در خارج از نفس آدمي است، از براي انسانْ خلق شده و ابزار تكامل اوست. كسي كه تمام كوشش خود را براي «بيرون از جان خود» به كار بَرَد، مانند كسي است كه تمام كوشش خود را براي شناخت و اصلاح ابزارها صرف كند و فرصتي براي استفاده از آن ها به دست نیاورد که در نتيجه همه ی عمر خود را بيهوده تلف كرده است.
از ديدگاه اسلام اين طور نيست كه انسان داراي دو حقيقتِ «جسم» و «روح» باشد، بلكه حقيقت او جان يا روح اوست، و بدن و جسمْ ابزار آن روح است. اگر انسان به لذّات بدنيْ ميدان بدهد، عملاً از اصل خود جدا شده. ولی هر چه بيشتر بر بدن حاكم باشد، خود را بيشتر به حقیقت خود که حقيقت الانسان است نزديك كرده است. عمده آن است كه انسان متوجه باشد بدن او حجاب او است

آري ما در مقابل خدا احساس خوديّت و منيّت داريم و به همین جهت او خود را به جان ما نشان نمي دهد. وقتي متوجه شديم هيچ چيز در اين جهانْ مِلك ما نيست و جملگي مُلك خدائيم و بنده ی او، و وقتي خود را به درجه ی خدمتگزاران تنزل داديم و از خاكِ زير پاي خود متواضع تر شديم، آنگاه است كه حجاب هاي بين ما و خدا مانند دود به هوا مي رود و خداي را رو در روي خود خواهيم ديد و این نیز یکی از ابعاد مهم خودشناسی است که انسان از یک طرف خود را حجاب حق بنگرد و از طرف دیگر متوجه باشد در مقابل حق هیچ است، هیچ.

در این رابطه می توان گفت: «تزكيه» حركت از خود و در خود و به سوي خود است، ولي به سوي «خودِ برتر»، و عبور کردن از حجاب خودِ نازل، تا با خداي خود روبه رو شويم. انسان در ابتدا، خود را همين مرتبه ی نازله ی روح مي پندارد، ولي اگر حجاب بدن و تعلّقات بدني را كنار زد، و از مَنِیَّت و مستقل دیدن خود آزاد شد، با حقيقت بالاتري از خود روبه رو مي شود. زیرا «خودِ نازل» و منیَّت استقلالی، حجاب «خودِ عالي» است که عین بندگی و اتصال به حق است. به عبارت ديگر، خودِ نازل كه محجوبِ از حق است، حجاب خودِ اصلي است كه از حق محجوب نيست. 

❌برشی از کتاب خویشتن پنهان/استاد طاهرزاده